Η μεταμόρφωση του κοινότοπου

    Ο Πλίνιος μιλάει κάπου για ένα αντικείμενο που πράγματι ήταν φτιαγμένο από καλλιτέχνες και το οποίο θεωρούνταν θαύμα στην εποχή του: Επρόκειτο για τη ζωγραφιά μιας γραμμής μέσα σε μια άλλη γραμμή, που κι αυτή ήταν χαραγμένη μέσα σε μια άλλη γραμμή, που κι αυτή ήταν χαραγμένη μέσα σε μια τρίτη γραμμή ( η έκφραση «μιας γραμμής» δεν σημαίνει ότι η ζωγραφιά είχε ως θέμα αυτές τις γραμμές, αλλά ότι απλώς αποτελούνταν από μια γραμμή χαραγμένη μέσα σε μια γραμμή, που κι αυτή ήταν χαραγμένη μέσα σε μια άλλη γραμμή). Ένας ζωγράφος πήγε να επισκεφτεί ένα συνάδελφό του, δεν τον βρήκε στο εργαστήριό του είδε έναν κενό πίνακα και σχεδίασε ελεύθερα πάνω του μια εντελώς ευθεία κάθετη γραμμή, τόσο ίσια και ευθύγραμμη σαν να είχε γίνει με χάρακα. Σίγουρος ότι οφίλος του θα καταλάβαινε ποιος είχε επιτελέσει αυτό το κατόρθωμα, πήγε μια βόλτα. Όταν ο φίλος του επέστρεψε, εξέλαβε τη γραμμή πάνω στον πίνακα ως πρόκληση και σχεδίασε, και αυτός ελεύθερα, μια γραμμή στο μέσον της γραμμής του φίλου του, αλλά η διαφορά ανάμεσα στην επιδεξιότητα η οποία χρειάζεται για να χαραχθεί αυτή η διχοτόμος και στην επιδεξιότητα που χρειάζεται για να χαραχθεί η πρώτη γραμμή θα μπορούσε να συγκριθεί με τη διαφορά ανάμεσα στο να περπατάει κανείς ακολουθώντας μια ευθεία γραμμή και στο να περπατάει  πάνω σε ένα τεντωμένο σκοινί. έτσι λοιπόν χώρισε την πρώτη γραμμή στα δύο προσδίδοντάς της ένα εύρος αδιανόητο πριν από την πράξη του. Όταν επέστρεψε ο δεύτερος καλλιτέχνης, χάραξε μια τρίτη γραμμή που χώρισε στα δύο την προηγούμενη, και κέρδισε αυτόν τον ευγενή αγώνα. Οι συγκεκριμένοι καλλιτέχνες  επέδειξαν μια θεματική δεξιοτεχνία,  μια επιδεξιότητα μια επιδεξιότητα που θα μπορούσαμε να τη χαρακτηρίσουμε σχεδόν αθλητική, και οι άνθρωποι είχαν μείνει τόσο κατάπληκτοι, ώστε συνωστίζονταν για να θαυμάσουν το αποτέλεσμα ( αν ήθελε κάποιος να κάνει μια φάρσα, θα μπορούσε να χαράξει τις γραμμές με τη βοήθεια ενός χάρακα και ενός γραμμοσύρτη). Όμως αυτή η ζωγραφιά δεν θεωρήθηκε έργο τέχνης, αλλά απλώς ένα tour de force εξαιρετικής δεξιότητας. Κάτι παρόμοιο, και χωρίς να έχει δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στο πώς θα χαραχθούν οι γραμμές στο καμβά, θα μπορούσε να εκτεθεί σήμερα στη  Μάντισον Άβενιου και να θεωρηθεί μια σύνθεση αποτελούμενη από τις χαραγματιές του Barnett Newman – ας θυμηθούμε τα «Φερμουάρ» του - και του Frank Stella – ας θυμηθούμε τις μηχανικές κόψεις των επιφανειών του… Εν πάση περιπτώσει, για τους ίδιους λόγους ιστορικής δυνατότητας, το ίδιο αντικείμενο θα μπορούσε να είναι ένα έργο τέχνης αν προερχόταν από τα χέρια του Picasso – αλλά όχι από εκείνα του Cezanne. As υποθέσουμε λοιπόν ότι ο τελευταίος, με την χαρακτηριστική του σχολαστικότητα, χρησιμοποίησε ένα κομμάτι υφάσματος που έμοιαζε με τη γραβάτα του Picasso σαν κουρέλι για να σκουπίζει το πινέλο του (και ξέρουμε ότι το σκούπιζε ύστερα από κάθε πινελιά), και εξαιτίας της εξίσου περιώνυμης τσιγκουνιάς του δεν το πέταξε μέχρι να γίνει άχρηστο από την πολλή χρήση, με αποτέλεσμα αυτό το κομμάτι υφάσματος σε σχήμα γραβάτας να έχει καλυφθεί από άκρη σε άκρη με το ίδιο μπλε χρώμα που χρησιμοποίησε ο Picasso για να φτιάξει το υποτιθέμενο έργο του. Είναι αμφίβολο αν θα μπορούσε από το μυαλό του Cezanne ότι κάποιος θα μπορούσε να έχει την πρόθεση να κάνει ένα έργο τέχνης με αυτό τον τρόπο, εφόσον στην εποχή του δεν είχε ακόμη διαμορφωθεί κάποια αντίληψη περί έργου τέχνης που να επέτρεπε μια τέτοιου είδους πρόθεση...

    Οι παρατηρήσεις αυτές χρησιμεύουν απλώς για να αποδείξουμε ότι είναι ιστορικά εφικτό για ορισμένα αντικείμενα να θεωρηθούν έργα τέχνης σε κάποια συγκεκριμένη εποχή και όχι σε κάποια άλλη.

ARTHUR C. DANTO      

Μεταίχμιο